Głęboka stymulacja mózgu (DBS, ang. Deep Brain Stimulation) jest metodą leczenia zabiegowego, polegającą na implantacji elektrod do ośrodków położonych w głębi mózgu, połączonych z implantowanym podskórnie stymulatorem. Punktowa stymulacja elektryczna, o ściśle określonych parametrach, pozwala na modulowanie aktywności pewnych obszarów mózgu. Daje to możliwość redukowanie objawów chorobowych takich jak np. nasilone drżenie, sztywność czy spowolnienie ruchowe w chorobie Parkinsona. Do operacji kwalifikowani są pacjenci, u których, mimo dużych dawek leków, nie udaje się opanować objawów choroby.

W Klinice Neurochirurgii i Neurotraumatologii SU zabiegi DBS z zastosowaniem mikrorekordingu  śródoperacyjnego (badanie neurofizjologiczne) oraz makrostymulacji przeprowadzane są od 2007r.  W chorobie Parkinsona, drżeniu samoistnym i dystonii, implantacja stymulatora DBS objęta jest obecnie pełną refundacją. Daje to możliwość zaoferowania takiej terapii wszystkim pacjentom, którzy jej wymagają. Aktualnie, jako jeden z nielicznych ośrodków w Polsce, stosujemy nowoczesne elektrody kierunkowe, które pozwalają na stymulację niższymi prądami, przy jednoczesnym lepszym efekcie klinicznym oraz niższym ryzyku objawów niepożądanych.

Wskazania do implantacji stymulatora DBS

Najczęściej operacje DBS przeprowadzane są w chorobie Parkinsona oraz drżeniu samoistnym. Rzadszą chorobą, w której terapia DBS daje znaczącą poprawę jest dystonia.

W niektórych postaciach padaczki lekoopornej implantacja stymulatora DBS pozwala zredukować występowanie napadów. Wskazaniami do implantacji stymulatora DBS może być również zespół obsesyjno-kompulsywny, depresja, zespół bólu neuropatycznego oraz śpiączka pourazowa. W tych chorobach jednak zabieg DBS nie jest obecnie objęty refundacją NFZ.

Ze względu na anatomię mózgu i dróg nerwowych, implantacja elektrody do jednej półkuli mózgu, zmniejsza objawy w przeciwległej połowie ciała, dlatego najczęściej konieczna jest implantacja elektrod do obu półkul mózgu.

DBS w chorobie Parkinsona

W chwili obecnej implantacja stymulatora DBS jest najskuteczniejszą metod leczenia objawowego w zaawansowanej chorobie Parkinsona. Przed zabiegiem konieczna jest procedura kwalifikacyjna, która ma na celu ustalenie czy stymulacja DBS będzie skuteczna w danym przypadku.

Wskazaniem do operacji jest nasilanie się objawów choroby i wyczerpanie możliwości poprawy stanu lekami doustnymi oraz pojawienie się objawów niepożądanych farmakoterapii, takich jak np. dyskinezy. Nasilone drżenie, niepoddające się farmakoterapii, również może być wskazaniem do implantacji stymulatorów DBS. 

Przeciwwskazaniami do operacji mogą być: zaawansowany wiek, obecność towarzyszących chorób internistycznych, otępienie lub nasilona depresja, jednak każdy przypadek rozpatrywany jest indywidualnie.

Przebieg operacji

Przed zabiegiem konieczne jest wykonanie badania obrazowego głowy metodą rezonansu magnetycznego (MRI) w specjalnym protokole. Badanie to służy do zaplanowania trajektorii oraz miejsca implantacji elektrody. W dniu poprzedzającym operację konieczne jest odstawienie leków wpływających na objawy choroby. W dniu operacji, po założeniu ramy stereotaktycznej wykonywane jest badanie tomograficzne (TK) głowy, które pozwala na umiejscowienie elektrody w zaplanowanym celu. Pierwsza część operacji przeprowadzana jest zazwyczaj w znieczuleniu miejscowym. Przez niewielki otwór trepanacyjny, wprowadzane są mikroelektrody, które rejestrują aktywność elektryczną mózgu (mikrorekording) i pozwalają potwierdzić miejsce implantacji z dokładnością 0,5mm. Po badaniu elektrofizjologicznym przeprowadzana jest stymulacja próbna z badaniem neurologicznym, podczas którego pacjent proszony jest m.in. o wykonywanie ruchów rękami, rysowanie czy np. głośne liczenie. Badanie służy potwierdzeniu wyboru najlepszego miejsce implantacji elektrody. Następnie mikroelektrody zamieniane są na elektrodę ostateczną, mocowaną pod skórą do czaszki w taki sposób, aby nie mogła się wysunąć.

Kolejny etap operacji przeprowadzany jest w znieczuleniu ogólnym i polega na implantacji podskórnej stymulatora, zazwyczaj na klatce piersiowej, oraz połączeniu go z elektrodą przy pomocy specjalnego łącznika. Stymulator wymaga aktywacji i zaprogramowania odpowiednich parametrów stymulacji, co zazwyczaj przeprowadzane jest już po operacji, w ramach wizyty ambulatoryjnej.

Efekty uboczne

Zabieg obarczony jest niski  ryzykiem powikłań. Ze względu na dokładne planowanie trajektorii elektrody, ryzyko uszkodzenia naczyń i ew. krwawienia jest bardzo małe. Jak w każdym zabiegu z użyciem sztucznych implantów możliwa jest w bardzo rzadkich przypadkach infekcja lub reakcja odczynowa w miejscu implantacji. Stymulacja może wiązać się z wystąpieniem zaburzeń mowy (fluencji słownej) lub zaburzeń emocjonalnych – w takiej sytuacji konieczna jest modyfikacja parametrów stymulacji. 

Wyniki leczenia

Implantacja stymulatorów struktur głębokich mózgu w chorobie Parkinsona pozwala na istotną poprawę sprawności ruchowej, zmniejszenie sztywności mięśni, drżenia rąk i spowolnienia ruchowego, a także redukcję dyskinez i okresów „wyłączeń”.  DBS umożliwia również znaczące zmniejszenie dawki lewodopy i innych leków, przyjmowanych z powodu choroby Parkinsona. Dzięki możliwości zmiany parametrów stymulacji, w miarę postępu choroby, efekt stymulacji utrzymuje się przez wiele lat. Obecność stymulatora nie ogranicza również w żaden sposób aktywności fizycznej, a u młodszych pacjentów niejednokrotnie pozwala na powrót do aktywnego trybu życia i pracy.